«Οι μόνοι φυσιολογικοί άνθρωποι είναι αυτοί που δεν γνωρίζεις πολύ καλά»
― Alfred Adler
Η θεωρία προσωπικότητας του Adler προσφέρει μια μοναδική οπτική στην ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας και τη σύνδεσή της με κοινωνικούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. (Carlson & Maniacci, 2012) Εστιάζοντας στη σημασία του κοινωνικού ενδιαφέροντος και της προσωπικής ευθύνης, η Αντλεριανή ψυχολογία δίνει έμφαση στη δύναμη του ατόμου να μεταμορφώνει τη ζωή του και να ξεπερνά τις δυσκολίες που σχετίζονται με αισθήματα κατωτερότητας. (Ansbacher & Ansbacher, 1956) Ο Adler τόνιζε ότι η προσωπικότητα δεν αποτελεί στατικό χαρακτηριστικό, αλλά ένα εξελισσόμενο σύνολο εμπειριών, στόχων και σχέσεων. (Corey, 2021)
Η θεωρία του Adler (1927) ξεκινά με πέντε κεντρικές έννοιες που περιγράφουν πώς τα άτομα αναπτύσσονται, λειτουργούν και αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους:
- Αίσθημα Κατωτερότητας και Αντιστάθμισης: Η ανθρώπινη ανάπτυξη ξεκινά με ένα αίσθημα κατωτερότητας που είναι φυσικό κατά την παιδική ηλικία. Αυτή η αίσθηση γίνεται η κινητήρια δύναμη πίσω από την επιθυμία του ατόμου να υπερβεί τις αδυναμίες του και να πετύχει την ανωτερότητα.
- Στόχος Υπεροχής ή Δημιουργική Αυτοκρατορία: Τα άτομα καθοδηγούνται από έναν κεντρικό στόχο, είτε συνειδητό, είτε ασυνείδητο, ο οποίος διαμορφώνει τις συμπεριφορές τους. Σύμφωνα με τον Adler, οι άνθρωποι είναι δημιουργικά όντα που μπορούν να κάνουν συνειδητές επιλογές για να επηρεάσουν τη ζωή τους.
- Οικογενειακή Δυναμική: Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας και η θέση στη σειρά γέννησης παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ο Adler τόνιζε τη σημασία των οικογενειακών σχέσεων και της ανατροφής για τη διαμόρφωση του τρόπου ζωής ενός ατόμου.
- Στυλ Ζωής: Το μοναδικό μοτίβο πεποιθήσεων και συμπεριφορών που διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο κάθε άτομο επιδιώκει να πετύχει την υπεροχή του και να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του. Αυτό το στυλ καθορίζεται κυρίως κατά την παιδική ηλικία.
- Κοινωνικό Ενδιαφέρον: Η φυσική τάση για σύνδεση και συνεργασία με άλλους ανθρώπους για την επίτευξη του κοινού καλού. Αυτή η έννοια αποτελεί βασικό συστατικό της θεωρίας του Adler και υπογραμμίζει τη σημασία της κοινωνικότητας για την ψυχολογική υγεία.
Επιπλέον, ο Adler προσέφερε μια ταξινόμηση της προσωπικότητας βασισμένη στο στυλ ζωής και τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα διαχειρίζονται τα αισθήματα κατωτερότητας. (Ansbacher & Ansbacher, 1956) Αυτή η προσέγγιση περιλαμβάνει τέσσερις βασικούς τύπους προσωπικότητας:
- Κυριαρχικός Τύπος: Τα άτομα αυτού του τύπου επιδιώκουν να κυριαρχήσουν στους άλλους για να ξεπεράσουν τα δικά τους αισθήματα κατωτερότητας. Συχνά είναι χειριστικά ή επιθετικά.
- Εξαρτημένος Τύπος: Πρόκειται για παθητικά άτομα που βασίζονται στους άλλους για την ικανοποίηση των αναγκών τους, αποφεύγοντας τις ευθύνες.
- Αποφευκτικός Τύπος: Αυτά τα άτομα αποφεύγουν τις προκλήσεις λόγω του φόβου της αποτυχίας και συχνά οδηγούνται σε απομόνωση.
- Κοινωνικά Ενδιαφερόμενος Τύπος: Ο πιο υγιής τύπος, που χαρακτηρίζεται από υψηλό κοινωνικό ενδιαφέρον, υπευθυνότητα και θετική συνεργασία με τους άλλους.
Αυτές οι κατηγορίες δεν είναι απόλυτες, αλλά δείχνουν διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους τα άτομα ανταποκρίνονται στις κοινωνικές και ψυχολογικές προκλήσεις. Ο στόχος της ψυχοθεραπείας, σύμφωνα με τον Adler (1927), είναι να μετακινήσει το άτομο προς τον Κοινωνικά Ενδιαφερόμενο Τύπο, ενισχύοντας την υπευθυνότητα και τη συνεργασία του με τους άλλους. Με αφορμή τα παραπάνω θα ήταν καλό να εξετάσουμε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της θεωρίας αυτής. (Watts, 2013; Carlson & Maniacci, 2012)
Υπέρ της Θεωρίας Προσωπικότητας του Adler
- Ολιστική Προσέγγιση:
Η θεωρία του Adler αντιμετωπίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα ως ένα ολιστικό σύνολο, λαμβάνοντας υπόψη τις σχέσεις, το κοινωνικό πλαίσιο και τη συνολική ανάπτυξη του ατόμου. Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει μια βαθύτερη κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε σύγκριση με θεωρίες που επικεντρώνονται αποκλειστικά σε μεμονωμένες πτυχές της προσωπικότητας, όπως το ασυνείδητο ή οι βιολογικές ορμές. - Έμφαση στο Κοινωνικό Ενδιαφέρον:
Η θεωρία αναδεικνύει τη σημασία της κοινωνικότητας και της σύνδεσης με τους άλλους ως βασικούς παράγοντες ψυχικής υγείας. Μέσα από την έννοια του κοινωνικού ενδιαφέροντος, ο Adler προτείνει ότι η ευτυχία και η ολοκλήρωση του ατόμου προκύπτουν μέσα από τη συνεργασία και την προσφορά στο κοινό καλό. - Ευελιξία και Εφαρμογή στην Ψυχοθεραπεία:
Η θεωρία του Adler ενσωματώνεται εύκολα σε διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως η γνωσιακή και η συστημική θεραπεία. Οι έννοιες του στυλ ζωής, της ανάλυσης των οικογενειακών σχέσεων και της ενθάρρυνσης προσφέρουν χρήσιμα εργαλεία στους θεραπευτές για να βοηθήσουν τους ασθενείς. - Έμφαση στην Προσωπική Ευθύνη και Δύναμη:
Ο Adler τόνιζε τη δύναμη του ατόμου να διαμορφώνει τη ζωή του μέσα από συνειδητές επιλογές και στόχους. Αυτή η έμφαση στην προσωπική ευθύνη ενισχύει την αυτοεκτίμηση και την αυτονομία των ατόμων, προσφέροντας έναν αισιόδοξο τρόπο σκέψης. - Διαχρονική Αξία:
Οι ιδέες του Adler για την αίσθηση κατωτερότητας, την προσπάθεια για υπεροχή και τη σημασία των πρώιμων εμπειριών παραμένουν χρήσιμες για την κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς ακόμα και σήμερα.
Κατά της Θεωρίας Προσωπικότητας του Adler
- Έλλειψη Εμπειρικής Στήριξης:
Πολλές από τις ιδέες του Adler, όπως το κοινωνικό ενδιαφέρον και το στυλ ζωής, είναι δύσκολο να μετρηθούν επιστημονικά. Η θεωρία του συχνά επικρίνεται για την έλλειψη αντικειμενικής βάσης, γεγονός που την καθιστά λιγότερο ακριβή σε σύγκριση με άλλες θεωρίες προσωπικότητας, όπως του Freud ή του Jung. - Υποκειμενικότητα στις Ερμηνείες:
Οι βασικές έννοιες της θεωρίας, όπως η δημιουργική δύναμη του εαυτού και η προσπάθεια για υπεροχή, βασίζονται περισσότερο σε φιλοσοφικές αρχές παρά σε εμπειρικά δεδομένα. Αυτό καθιστά δύσκολη την εφαρμογή της θεωρίας σε συγκεκριμένα άτομα ή καταστάσεις. - Υπεραπλουστευμένη Προσέγγιση του Ασυνείδητου:
Σε αντίθεση με τον Freud, ο Adler έδωσε μικρότερη έμφαση στο ασυνείδητο. Ενώ αυτή η επιλογή τονίζει τη σημασία των συνειδητών στόχων, παραβλέπει τη βαθιά επίδραση που μπορεί να έχουν οι ασυνείδητες διεργασίες στη συμπεριφορά. - Περιορισμένη Εστίαση στις Βιολογικές Επιρροές:
Ο Adler υποβάθμισε το ρόλο των βιολογικών παραγόντων, όπως η γενετική ή οι νευρολογικές επιδράσεις, στην προσωπικότητα. Αυτή η περιορισμένη προοπτική δεν λαμβάνει υπόψη σημαντικές ανακαλύψεις στον τομέα της βιολογικής ψυχολογίας.
Σε κάθε περίπτωση, η θεωρία προσωπικότητας του Adler αποτελεί σημαντική συμβολή στην κατανόηση της ανθρώπινης ψυχολογίας, προσφέροντας μια μοναδική εστίαση στη σύνδεση ανάμεσα στην προσωπική ανάπτυξη και το κοινωνικό πλαίσιο. (Ansbacher & Ansbacher, 1956; Carlson & Maniacci, 2012) Αν και έχει δεχθεί κριτική για την έλλειψη εμπειρικής τεκμηρίωσης, οι ιδέες του παραμένουν χρήσιμες τόσο στη θεωρητική ανάλυση όσο και στην ψυχοθεραπευτική πρακτική.
- Adler, A. (1927). Understanding Human Nature. New York: Greenberg.
- Ansbacher, H. L., & Ansbacher, R. R. (Eds.). (1956). The Individual Psychology of Alfred Adler: A Systematic Presentation in Selections from His Writings. New York: Harper Torchbooks.
- Corey, G. (2021). Theory and Practice of Counseling and Psychotherapy (10th ed.). Belmont, CA: Cengage Learning.
- Watts, R. E. (2013). Adlerian Therapy as a relational constructivist approach. The Journal of Individual Psychology, 69(3), 185–198.
- Carlson, J., & Maniacci, M. (2012). Adlerian Therapy: Theory and Practice. Washington, DC: American Psychological Association.
