Η μοίρα κάθε ανθρώπου καθορίζεται από το τι συμβαίνει μέσα στο κρανίο του, όταν έρχεται αντιμέτωπος με αυτό που συμβαίνει έξω από το κρανίο του.
- Eric Berne (1964)
Η Συναλλακτική Ανάλυση είναι μια μέθοδος ψυχοθεραπείας που αναπτύχθηκε από τον Έρικ Μπερν, που στοχεύει στην κατανόηση και την αλλαγή της συμπεριφοράς, των συναισθημάτων και των διαπροσωπικών σχέσεων (Feltham & Horton, 2000). Σε αυτή την θεωρία ο Berne και οι συνεχιστές του προτείνουν πως η προσωπικότητα ενός ατόμου μπορεί να αναλυθεί μέσα από τις τρεις καταστάσεις του Εγώ: τον Γονέα, που μπορεί να είναι κριτικός ή φροντιστικός, το Παιδί, που μπορεί να είναι ελεύθερο ή υποταγμένο, και τον Ενήλικα. Το παραπάνω έχει μείνει γνωστό ως το μοντέλο ΓΕΠ και είναι μια σειρά από σχετιζόμενες συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθήματα που εκδηλώνουμε μια δεδομένη στιγμή (Stewart & Joines, 2006).
Κατά την Συναλλακτική Ανάλυση ένας άνθρωπος ξεκινάει να γράφει το σενάριο της ζωής του από την γέννηση του. Τα σενάρια ζωής είναι ασυνείδητα πλάνα ζωής που διαμορφώνονται στην παιδική ηλικία και καθοδηγούν τη συμπεριφορά και τις επιλογές των ατόμων. Τα σενάρια αυτά περιλαμβάνουν τις πεποιθήσεις και τις προσδοκίες που έχουμε για τον εαυτό μας και τη ζωή μας (Harris, 2001). Μέχρι τα τέσσερα χρόνια έχουμε αποφασίσει τον κορμό του σεναρίου, μέχρι τα επτά έχει ολοκληρωθεί η ιστορία και μέχρι τα δώδεκα έχουν προστεθεί και οι τελευταίες λεπτομέρειες. Έτσι έχουμε τρείς κατηγορίες σεναρίου, το σενάριο του Νικητή, του Ηττημένου και του Μη Νικητή. Ο Νικητής πετυχαίνει τους στόχους του με άνεση, ο ηττημένος δυστυχώς δεν κατορθώνει να πιάσει το δηλωμένο στόχο του και ο μη νικητής ακολουθώντας μέσους τόνους, δεν ακολουθεί εναλλακτικές επιλογές και πορεύεται εκ του ασφαλούς (Stewart & Joines, 2006). Το σενάριο ζωής που αναπτύσσει ένα παιδί καθορίζεται από δύο παράγοντας: από την αδυναμία που νοιώθει στην πραγματικότητα, αλλά και από την φαντασία του ότι είναι παντοδύναμο.
Μέσα από το σενάριο ζωής προκύπτει η έννοια του "Okness", που αφορά στην θεμελιώδη πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι OK και αξίζουν σεβασμό και αποδοχή (Harris, 2001). Αυτή η έννοια είναι κεντρική στη φιλοσοφία της Συναλλακτικής και επηρεάζει βαθιά τη θεραπευτική σχέση και την προσέγγιση στη θεραπεία. Ουσιαστικά, "Okness" σημαίνει ότι κάθε άτομο έχει εγγενή αξία και δυνατότητα για ανάπτυξη και αλλαγή. Σε αυτήν υπάρχουν τέσσερις θέσεις ζωής, που αντιπροσωπεύουν τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος την αξία του εαυτού και των άλλων. Είναι τόσο σημαντικές, ώστε, όταν το παιδί υιοθετήσει μια από αυτές τις θέσεις, θα φτιάξει ένα σενάριο που θα βασίζεται σε αυτή (Stewart & Joines, 2006).
Οι θέσεις αυτές είναι:
1. Είμαι οκ - είσαι οκ (Σενάριο νικητή).
2. Δεν είμαι - είσαι οκ (Σενάριο ήττας).
3. Είμαι οκ - δεν είσαι οκ (Σενάριο επιφανειακά/προσωρινά νικητή και εν τέλει ηττημένου)
4. Δεν είμαι οκ - δεν είσαι οκ (Σενάριο ματαίωσης και απόρριψης).
Οι άνθρωποι δεν μετακινούμαστε ανάμεσα στις θέσεις ζωής. Το ποια από τις τρείς τελευταίες θέσεις θα υιοθετήσουμε εξαρτάται αποκλειστικά από το χάδι που θα δεχθούμε ή θα στερηθούμε στην παιδική μας ηλικία (Berne, 2014). Ο Berne όρισε τα χάδια (strokes) ως την αναγνώριση που προσφέρουμε ο ένας στον άλλο, αναφέρεται στην ανάγκη των ατόμων για θετική αναγνώριση και αποδοχή και τονίζει τη σημασία της θετικής ενίσχυσης και της συναισθηματικής αναγνώρισης για την ψυχική υγεία (Harris, 2001). Έτσι λοιπόν το πόσο καλά αισθανόμασταν ως παιδιά, εξαρτιόταν από τα χάδια του σημαντικού άλλου (γονέα ή φροντιστή). Η έλλειψη τους ήταν απειλή για την ύπαρξη μας, ενώ η ύπαρξη τους ή ευλογία. Η Συναλλακτική Ανάλυση λοιπόν μας δίνει έναν τρόπο να παρατηρήσουμε από ποια θέση κάνουμε συναλλαγές μέσα μας αλλά και προς το περιβάλλον. Ουσιαστικά μας καλεί να αναγνωρίσουμε το σενάριο ζωής μας, να αναγνωρίσουμε τα παιχνίδια που παίζουμε, να τα χωρέσουμε και να τα αξιολογήσουμε το πόσο μας είναι χρήσιμα στο παρόν, αναλαμβάνοντας έτσι ευθύνη της ενήλικης πια θέσης μας, μετατρέποντας τον εαυτό μας σε ένα λειτουργικό ενήλικα.
Όταν μιλάμε για σύνθεση στην Συναλλακτική ανάλυση αναφερόμαστε στην ενοποίηση των τριών κύριων καταστάσεων του Εγώ (Stewart & Joines, 2006). Μέσα από την αναγνώριση, την κατανόηση και την ενοποίηση των διαφορετικών τρόπων σκέψης που έχει η κάθε θέση, των διαφορετικών αισθήσεων και συμπεριφορών, ο θεραπευόμενος θα μπορέσει να λειτουργήσει με πιο ολοκληρωμένο και ισορροπημένο τρόπο. Το ζητούμενο και εδώ είναι το άτομο να αναγνωρίσει και να διαχειριστεί τις εσωτερικές του συγκρούσεις, να βελτιώσει τις διαπροσωπικές του σχέσεις και να επιτύχει μια πιο ολοκληρωμένη αίσθηση του εαυτού (Stewart & Joines, 2006).
- Berne, Ε., (2014). Παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι: Το βασικό εγχειρίδιο της Συναλλακτικής Ανάλυσης, (Ε. Εκκεκάκη, μετάφραση), Αθήνα, εκδ. Μεταίχμιο.
- Feltham., C., & Horton, I., (2000). Οδηγός συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας, (Π. Γεωργοπούλου, Η. Κουσουνέλου, Ο. Λαζοπούλου μετάφραση), Αθήνα, εκδ. Ασημάκης.
- Harris, T., (2001). Είμαι οκ, είσαι οκ…, (Γ. Κωστόπουλος μετάφραση), Αθήνα, εκδ. Καστανιώτη.
- Stewart, Ι., & Joines, V., (2006). Η Συναλλακτική Ανάλυση Σήμερα: Μια νέα εισαγωγή στη Συναλλακτική Ανάλυση, (Ε. Ρέντα μετάφραση), Αθήνα, εκδ. Ασημάκης.
