Θεωρώ την επιθυμία να σε αγαπούν και να σε φροντίζουν ως αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης φύσης σε όλη την ενήλικη ζωή.
John Bowlby
Η θεωρία του Ασφαλούς Δεσμού ή η Θεωρία Προσκόλλησης (attachment theory) του John Bowlby (1969) επικεντρώνεται στην έννοια της συναισθηματικής σύνδεσης μεταξύ παιδιού και του βασικού φροντιστή, που συνήθως είναι η μητέρα. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι πρώιμες σχέσεις του παιδιού με τον φροντιστή διαμορφώνουν τη βάση για τις μελλοντικές του σχέσεις και την ικανότητα να αντιμετωπίζει δυσκολίες και συναισθηματικά προβλήματα. Ο Bowlby (1973) υποστηρίζει ότι τα βρέφη και τα μικρά παιδιά έχουν έναν έμφυτο μηχανισμό προσκόλλησης που τους βοηθά να αναπτύξουν στενές συναισθηματικές σχέσεις με τα άτομα που τα φροντίζουν. Αυτή η προσκόλληση παρέχει ασφάλεια και σταθερότητα στο παιδί, επιτρέποντάς του να εξερευνά τον κόσμο γύρω του και να αναπτύσσεται με εμπιστοσύνη (Bowlby, 1991).
Ο John Bowlby (1907–1990) ήταν ένας Βρετανός ψυχολόγος και ψυχίατρος, ο οποίος είναι κυρίως γνωστός για την ανάπτυξη της θεωρίας της προσκόλλησης (attachment theory). Η θεωρία του Bowlby έχει επηρεάσει σημαντικά την ψυχολογία, την παιδαγωγική και την ψυχιατρική, καθώς τόνισε τη σημασία των πρώιμων συναισθηματικών δεσμών για την ανάπτυξη των παιδιών και την επιρροή τους στην ψυχική και συναισθηματική υγεία αργότερα στη ζωή (Cassidy & Shaver, 1999). Η θεωρία της προσκόλλησης αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960. Ο Bowlby , επηρεασμένος από τις εξελικτικές θεωρίες και τις ιδέες του ψυχολόγου Harry Harlow σχετικά με τη σημασία της συναισθηματικής προσκόλλησης, υποστήριξε ότι τα παιδιά έχουν έμφυτη τάση να σχηματίζουν δεσμούς με τους φροντιστές τους για να διασφαλίσουν την επιβίωσή τους και να εξασφαλίσουν την ανάπτυξή τους (Solomon & George, 1999).
Η θεωρία του προέβλεπε ότι οι πρώιμοι συναισθηματικοί δεσμοί με τους γονείς ή άλλους βασικούς φροντιστές είναι κρίσιμοι για την ψυχική και συναισθηματική υγεία των παιδιών (Bowlby, 1988). Οι τύποι προσκόλλησης που αναπτύσσονται κατά την παιδική ηλικία επηρεάζουν τις κοινωνικές και συναισθηματικές σχέσεις του ατόμου στην ενήλικη ζωή. Ο Bowlby εργάστηκε σε συνεργασία με την ψυχολόγο Mary Ainsworth, η οποία συνέβαλε σημαντικά στην έρευνα των τύπων προσκόλλησης και ανέπτυξε την "Strange Situation", μία μέθοδο παρατήρησης της συμπεριφοράς των παιδιών σε διάφορες καταστάσεις προσκόλλησης (Ainsworth et al., 1978). Ο ίδιος επηρεάστηκε από πολλές πηγές, μεταξύ των οποίων η θεωρία της εξελικτικής ψυχολογίας, η ψυχανάλυση (αν και απομακρύνθηκε από τις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Freud) και η έρευνα πάνω στην κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη (Bowlby, 1980).
Στη θεωρία αναφέρει ότι η ποιότητα της προσκόλλησης εξαρτάται από τις αντιδράσεις των γονέων ή των φροντιστών στις ανάγκες του παιδιού (Bowlby, 1988). Σύμφωνα με τον Bowlby, τα παιδιά αναπτύσσουν ασφαλείς δεσμούς όταν οι φροντιστές τους είναι σταθεροί, ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους με ευαισθησία και προσφέρουν προστασία και ασφάλεια (Bretherton, I. (1992). Αυτοί οι ασφαλείς δεσμοί ενισχύουν την αυτοεκτίμηση του παιδιού και την ικανότητά του να αντιμετωπίζει με επιτυχία νέες καταστάσεις και προκλήσεις. Όταν οι φροντιστές είναι απορριπτικοί ή αδιάφοροι, τα παιδιά αναπτύσσουν ανασφαλείς δεσμούς, που μπορούν να οδηγήσουν σε προβλήματα στην αυτοεκτίμηση και στις κοινωνικές σχέσεις στην ενήλικη ζωή (Cassidy & Shaver, 1999). Η θεωρία προσκόλλησης έχει σημαντική επιρροή στην κατανόηση της ανάπτυξης των παιδιών, της ανθρώπινης ψυχολογίας και της ψυχολογίας των σχέσεων και των προβλημάτων συναισθηματικής υγείας, ενώ η θεωρία προσκόλλησης συνεχίζει να έχει μεγάλη σημασία στη σύγχρονη ψυχολογία και τις κλινικές εφαρμογές (Solomon & George, 1999).
Μοντέλα Προσκόλλησης σύμφωνα με τον Bowlby (1969)
Από τη θεωρία προσκόλλησης του Bowlby, αναπτύχθηκαν διάφοροι τύποι προσκόλλησης που διακρίνονται με βάση τις αντιδράσεις των παιδιών στις σχέσεις με τους φροντιστές τους (Bretherton, 1992). Αυτοί οι τύποι ή "μοντέλα" είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ του παιδιού και του φροντιστή και διακρίνονται σε τέσσερις (4) κατηγορίες:
1. Ασφαλής Προσκόλληση (Secure Attachment)
Η ασφαλής προσκόλληση χαρακτηρίζεται από την εμπιστοσύνη του παιδιού στον φροντιστή του ως πηγή ασφάλειας και υποστήριξης. Τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση αισθάνονται σιγουριά όταν ο φροντιστής τους είναι παρών και έχουν την ικανότητα να εξερευνούν το περιβάλλον τους, γνωρίζοντας ότι μπορούν να επιστρέψουν για παρηγοριά και στήριξη όταν χρειάζονται. Αν το παιδί με ασφαλή προσκόλληση απομακρυνθεί από τον φροντιστή, δείχνει ανησυχία, αλλά ησυχάζει γρήγορα μόλις επαν-ενωθεί με αυτόν.
Χαρακτηριστικά:
- Το παιδί αναζητά παρηγοριά από τον φροντιστή όταν είναι αναστατωμένο.
- Η επιστροφή του φροντιστή μετά από έναν αποχωρισμό προκαλεί ηρεμία στο παιδί.
- Τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση τείνουν να είναι κοινωνικά προσαρμοστικά και έχουν θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
2. Ανασφαλής-Αποφεύγουσα Προσκόλληση (Insecure-Avoidant Attachment)
Η ανασφαλής-αποφεύγουσα προσκόλληση εμφανίζεται όταν το παιδί συνήθως αποφεύγει ή δεν ζητά παρηγοριά από τον φροντιστή κάθε φορά που αντιμετωπίζει δυσκολίες ή άγχη. Αυτός ο τύπος προσκόλλησης συχνά αναπτύσσεται όταν οι φροντιστές είναι αδιάφοροι ή απορροφημένοι και δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες του παιδιού με ευαισθησία. Τα παιδιά με ανασφαλή-αποφεύγουσα προσκόλληση μπορεί να φαίνονται συναισθηματικά απομακρυσμένα ή ανεξάρτητα, αποφεύγοντας την αλληλεπίδραση με τον φροντιστή τους.
Χαρακτηριστικά:
- Το παιδί δεν αναζητά παρηγοριά από τον φροντιστή και συχνά φαίνεται να μη νοιάζεται για την απομάκρυνση ή την επιστροφή του.
- Τα παιδιά αυτά συνήθως αποφεύγουν ή είναι ανεξάρτητα κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού ή της δραστηριότητας.,
3. Ανασφαλής-Αντισυμβατική Προσκόλληση (Insecure-Ambivalent/Resistant Attachment)
Η ανασφαλής-αντισυμβατική προσκόλληση εμφανίζεται όταν το παιδί δείχνει αντικρουόμενες συμπεριφορές, δηλαδή αναζητά έντονα την παρηγοριά του φροντιστή, αλλά μπορεί να αποφεύγει ή να τον απορρίπτει μόλις τον λάβει. Τα παιδιά με αυτόν τον τύπο προσκόλλησης συνήθως εμφανίζουν έντονη εξάρτηση από τον φροντιστή και παραμένουν αγχωμένα, ακόμα και όταν αυτός βρίσκεται κοντά τους.
Χαρακτηριστικά:
- Το παιδί εμφανίζει έντονο άγχος όταν ο φροντιστής απομακρύνεται, και όταν επανενώνεται με τον φροντιστή, δεν ηρεμεί εύκολα.
- Οι αντιδράσεις του παιδιού μπορεί να περιλαμβάνουν θυμό, προσκόλληση ή ακόμη και απογοήτευση.
4. Ανασφαλής-Αστάθεια Προσκόλληση (Disorganized/Disoriented Attachment)
Η ανασφαλής-ασταθής προσκόλληση είναι ένας τύπος προσκόλλησης που συνδέεται με παιδιά που εμφανίζουν μπερδεμένες ή αντιφατικές συμπεριφορές απέναντι στους φροντιστές τους. Τα παιδιά με ανασφαλή-ασταθή προσκόλληση μπορεί να παρουσιάζουν ξαφνικές αλλαγές στη συμπεριφορά τους ή να δείχνουν σύγχυση κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης με τον φροντιστή, κάτι που συνδέεται συχνά με γονείς που είναι ασταθείς, κακοποιητικοί ή ανίκανη να προσφέρουν ασφαλή στήριξη.
Χαρακτηριστικά:
- Το παιδί μπορεί να εμφανίσει αντικρουόμενες συμπεριφορές, όπως να πλησιάζει το φροντιστή και ταυτόχρονα να απομακρύνεται ή να εκφράζει σύγχυση.
- Συνήθως παρατηρείται σε παιδιά που εκτίθενται σε συναισθηματική ή φυσική κακοποίηση.
Ο Bowlby ανέφερε ότι η ασφαλής προσκόλληση παρέχει στο παιδί μια "ασφαλή βάση" για την εξερεύνηση του κόσμου. Τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση γνωρίζουν ότι οι γονείς τους είναι εκεί για να τα υποστηρίξουν, και έτσι μπορούν να εξερευνούν το περιβάλλον τους με εμπιστοσύνη. Η έννοια της "ασφαλούς βάσης" είναι θεμελιώδης στην κατανόηση της ανάπτυξης του παιδιού και επηρεάζει τη μελλοντική τους συναισθηματική υγεία και ικανότητα να δημιουργούν υγιείς σχέσεις.
Πώς μετριέται η Ασφάλεια της Προσκόλλησης στα παιδιά σύμφωνα με τον Bowlby
Η μέτρηση της ασφάλειας της προσκόλλησης στα παιδιά είναι μια κρίσιμη διαδικασία για την αξιολόγηση της ποιότητας των συναισθηματικών δεσμών τους με τους φροντιστές τους (Ainsworth, 1991). Ο Bowlby διατύπωσε τη θεωρία της προσκόλλησης, αλλά η μεθοδολογία για την αξιολόγηση της προσκόλλησης αναπτύχθηκε περαιτέρω από την Mary Ainsworth και άλλους ερευνητές (Bretherton, 1992). Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να μετρηθεί η ασφάλεια της προσκόλλησης σε παιδιά, με τις πιο γνωστές μεθόδους να περιλαμβάνουν τη Strange Situation Procedure και τις κλινικές παρατηρήσεις.
1. Strange Situation Procedure (SSP)
Η Strange Situation Procedure (SSP), η οποία αναπτύχθηκε από την Mary Ainsworth και βασίζεται στην εργασία του Bowlby, είναι η πιο γνωστή και ευρέως χρησιμοποιούμενη μέθοδος για την αξιολόγηση της προσκόλλησης (Cassidy & Shaver, 1999). Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται κυρίως για παιδιά ηλικίας 12-18 μηνών και περιλαμβάνει μια σειρά ελεγχόμενων καταστάσεων που προκαλούν άγχος και ένταση, ώστε να παρατηρηθούν οι αντιδράσεις του παιδιού (Ainsworth, 1991).
Η διαδικασία περιλαμβάνει 8 στάδια, στα οποία το παιδί καλείται να αντιμετωπίσει αποχωρισμούς και επανενώσεις με τη μητέρα του ή τον φροντιστή του, σε συνδυασμό με την παρουσία άγνωστου ατόμου (Ainsworth et al., 1978). Αυτή η διαδικασία βοηθά στον προσδιορισμό του τύπου της προσκόλλησης του παιδιού, με βάση τις αντιδράσεις του στα εξής σενάρια:
- Ασφαλής προσκόλληση: Τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση αναζητούν παρηγοριά από τον φροντιστή, όταν είναι ανήσυχα και επανενώνονται γρήγορα μαζί του μετά την απομάκρυνση.
- Ανασφαλής-αποφεύγουσα προσκόλληση: Τα παιδιά με αυτόν τον τύπο προσκόλλησης αποφεύγουν ή δείχνουν αποστασιοποιημένες συμπεριφορές απέναντι στους φροντιστές τους κατά τη διάρκεια της απομάκρυνσης ή της επανένωσης.
- Ανασφαλής-αντισυμβατική προσκόλληση: Αυτά τα παιδιά δείχνουν αντιφάσεις και ακατανόητες συμπεριφορές, όπως να πλησιάζουν τον φροντιστή με ένταση και μετά να απομακρύνονται.
- Ανασφαλής-ασυνεπής προσκόλληση: Ενδέχεται να εμφανίσουν υπερβολική προσκόλληση, ανησυχία ή ακόμα και θυμό όταν ο φροντιστής φεύγει.
2. Observational Methods (Κλινικές Παρατηρήσεις)
Η παρατήρηση της συμπεριφοράς του παιδιού σε φυσικές ή οργανωμένες καταστάσεις είναι επίσης μια σημαντική μέθοδος για την εκτίμηση της ασφάλειας της προσκόλλησης (Bretherton, 1992). Αυτό περιλαμβάνει την παρακολούθηση της αλληλεπίδρασης του παιδιού με τους γονείς ή τους φροντιστές του στην καθημερινή ζωή, σε φυσικά περιβάλλοντα, όπως στο σπίτι ή σε δομημένα παιχνίδια (Ainsworth et al., 1978).
Τα εργαλεία παρατήρησης, όπως οι Διαρθρωμένες Παρατηρήσεις ή οι Συνομιλίες με Γονείς (Parent-Child Interaction Scales), επιτρέπουν στους ερευνητές να αξιολογήσουν τις αντιδράσεις του παιδιού με βάση την εμπιστοσύνη, τη διαχείριση του άγχους και την αναζήτηση ασφάλειας (Cassidy & Shaver, 1999).
3. Self-Report Scales και Questionnaires (Αυτοαναφορικά Ερωτηματολόγια)
Αν και αυτή η μέθοδος δεν είναι τόσο ευρέως χρησιμοποιούμενη για την άμεση μέτρηση της προσκόλλησης σε μικρά παιδιά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση της αντίληψης των γονέων σχετικά με την προσκόλληση των παιδιών τους (Ainsworth et al., 1978). Σκάλες αυτοεκτίμησης και ερωτηματολόγια, όπως το Attachment Q-Sort ή το Adult Attachment Interview (AAI), χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση του τύπου προσκόλλησης στους γονείς και στις σχέσεις των παιδιών τους (Solomon & George, 1999). Η μέθοδος Q-Sort, για παράδειγμα, περιλαμβάνει την κατηγοριοποίηση των χαρακτηριστικών της προσκόλλησης των παιδιών από τους γονείς, με βάση την παρατήρηση της συμπεριφοράς του παιδιού (Ainsworth et al., 1978).
4. Κατάταξη Αντίδρασης στις Δοκιμασίες (Behavioral Coding)
Η μέθοδος Behavioral Coding περιλαμβάνει την καταγραφή και ανάλυση των συγκεκριμένων συμπεριφορών του παιδιού κατά τη διάρκεια ειδικών πειραμάτων ή παρατηρήσεων (Cassidy & Shaver, 1999). Οι παρατηρητές κωδικοποιούν τις αντιδράσεις του παιδιού σε καταστάσεις άγχους ή αποχωρισμού και συναισθηματικής ανάγκης και τις συγκρίνουν με τις αντιδράσεις άλλων παιδιών για να εκτιμήσουν την ασφάλεια της προσκόλλησης (Solomon & George, 1999).
Πώς μπορώ να βρω σε ποιόν τύπο Προσκόλλησης ανήκω;
Για να βρείτε σε ποιον τύπο προσκόλλησης ανήκετε, είναι σημαντικό να κατανοήσετε πώς η θεωρία προσκόλλησης του John Bowlby επηρεάζει τις σχέσεις και τις συναισθηματικές αντιδράσεις σας (Solomon & George, 1999). Όπως ανέφερα και πιο πάνω οι τύποι Προσκόλλησης καταδεικνύουν τον τρόπο της συναισθηματικής σύνδεσης μεταξύ του παιδιού και του βασικού φροντιστή, που αργότερα θα διαμορφώσουν τη βάση για τις μελλοντικές του σχέσεις και την ικανότητα να αντιμετωπίζει δυσκολίες και συναισθηματικά προβλήματα (Ainsworth, 1989). Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να αξιολογήσετε τον τύπο προσκόλλησής σας, όπως η αυτοεκτίμηση, η κλινική αξιολόγηση και τα εργαλεία αυτό-αναφοράς που χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση της προσκόλλησης σε ενήλικες.
1. Αυτοεκτίμηση και Ερωτηματολόγια
Υπάρχουν αρκετά εργαλεία αυτοεκτίμησης που έχουν αναπτυχθεί για την αξιολόγηση του τύπου προσκόλλησης στους ενήλικες, τα οποία συνήθως βασίζονται στη θεωρία του Bowlby και των επιμέρους τύπων προσκόλλησης που έχουν εντοπιστεί (Ainsworth, 1989). Αυτά τα εργαλεία σας επιτρέπουν να απαντήσετε σε ερωτήσεις σχετικά με τις συναισθηματικές σας αντιδράσεις και συμπεριφορές στις σχέσεις σας. Ένα από αυτά είναι το Adult Attachment Interview (AAI). Αυτό το εργαλείο είναι μια κλινική συνέντευξη που σχεδιάστηκε για να αξιολογεί την προσκόλληση των ενηλίκων (Shaver & Mikulincer, 2004). Οι συνεντεύξεις διερευνούν τις αναμνήσεις και τις αντιλήψεις των ατόμων για τις πρώιμες σχέσεις τους με τους γονείς τους και τη σχέση που είχαν μαζί τους, ενώ χρησιμοποιείται για να καθορίσει τον τύπο προσκόλλησης τους. Ένα άλλο εργαλείο είναι το Experiences in Close Relationships - Revised (ECR-R). Πρόκειται για ένα από τα πιο διαδεδομένα ερωτηματολόγια για την αξιολόγηση του τύπου προσκόλλησης στους ενήλικες. Το ECR-R περιλαμβάνει ερωτήσεις που αξιολογούν τις δύο βασικές διαστάσεις της προσκόλλησης: την εξάρτηση και τον φόβο απόρριψης. Μέσω αυτών των διαστάσεων, μπορείτε να αναγνωρίσετε αν ανήκετε στους τύπους ασφαλούς, ανασφαλούς, αποφεύγοντες ή ανασφαλούς αντισυμβατικούς τύπου (Shaver & Mikulincer, 2004). Τέλος το Attachment Style Questionnaire (ASQ) είναι ένα άλλο εργαλείο που χρησιμοποιείται για την αυτοεκτίμηση της προσκόλλησης στους ενήλικες. Αυτό το εργαλείο αξιολογεί διάφορες πτυχές της προσκόλλησης και της αλληλεπίδρασης στις σχέσεις (Solomon & George, 1999).
2. Κλινικές Αξιολογήσεις
Μια πιο επιστημονική προσέγγιση για την εκτίμηση της προσκόλλησης είναι η κλινική αξιολόγηση από ψυχολόγους ή θεραπευτές. Με τη χρήση ειδικών εργαλείων, όπως το Adult Attachment Interview (AAI), οι θεραπευτές μπορούν να αξιολογήσουν την ανασκόπηση των πρώιμων σχέσεων και να καθορίσουν τον τύπο προσκόλλησης του ατόμου (Fraley & Shaver, 2000). Αυτές οι αξιολογήσεις μπορούν να παρέχουν βαθύτερη κατανόηση της συναισθηματικής δυναμικής και των σχέσεων σας.
3. Παρατήρηση Συμπεριφορών σε Σχέσεις
Εξετάζοντας τις δικές σας συμπεριφορές σε στενές σχέσεις μπορεί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε σε ποιον τύπο προσκόλλησης ανήκετε. Για παράδειγμα:
- Ασφαλής προσκόλληση: Εάν συνήθως αναζητάτε υποστήριξη από τους άλλους όταν χρειάζεστε βοήθεια, αλλά και δίνετε υποστήριξη με ισχυρό αίσθημα αυτοεκτίμησης, είναι πιθανό να έχετε ασφαλή προσκόλληση.
- Ανασφαλής-αποφεύγουσα προσκόλληση: Αν νιώθετε άβολα ή φοβάστε να εξαρτηθείτε από τους άλλους, ή αποφεύγετε την εγγύτητα, μπορεί να έχετε ανασφαλή-αποφεύγουσα προσκόλληση.
- Ανασφαλής-αντισυμβατική προσκόλληση: Εάν αισθάνεστε έντονη αναστάτωση όταν κάποιος απομακρύνεται από εσάς και δυσκολεύεστε να διαχειριστείτε τις αντιφάσεις στις σχέσεις σας, μπορεί να ανήκετε σε αυτόν τον τύπο προσκόλλησης.
4. Συζήτηση με Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας
Ένας ψυχολόγος ή Ψυχο-θεραπευτής μπορεί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε τον τύπο προσκόλλησής σας μέσα από συζητήσεις και ψυχολογικές τεχνικές. Με την καθοδήγησή τους, μπορείτε να εξετάσετε τα προηγούμενα σχέδιά σας, τις συναισθηματικές αντιδράσεις σας και να κατανοήσετε πώς οι πρώιμες εμπειρίες σας έχουν επηρεάσει τις σχέσεις σας ως ενήλικας (Shaver & Mikulincer, 2004).
Στα παρακάτω video μπορείτε να δείτε μέρος της θεωρίας που αναπτύχθηκε πιο πάνω.
Σας ευχαριστώ
Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, S. (1978). Patterns of Attachment: A Psychological Study of the Strange Situation. Lawrence Erlbaum Associates.
Ainsworth, M. D. S. (1989). Attachment, Relationships, and Development: The Bowlby-Ainsworth Model. In C. H. Zeanah (Ed.), Handbook of Infant Mental Health (pp. 33-52). Guilford Press.
Ainsworth, M. D. S. (1991). Attachment and Other Emotional Relationships: The Bowlby-Ainsworth Model. In M. E. Lamb (Ed.), The Role of the Father in Child Development (pp. 101-134). Wiley.
Bowlby, J. (1969). Attachment and Loss: Volume I. Attachment. Hogarth Press.
Bowlby, J. (1973). Attachment and Loss: Volume II. Separation: Anxiety and Anger. Hogarth Press.
Bowlby, J. (1980). Attachment and Loss: Volume III. Loss: Sadness and Depression. Hogarth Press.
Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. Routledge.
Bowlby, J. (1991). The Role of the Father in Child Development. (Eds. M. E. Lamb). Wiley.
Bretherton, I. (1992). "The Origins of Attachment Theory: John Bowlby and Mary Ainsworth." Developmental Psychology, 28(5), 759–775.
Cassidy, J., & Shaver, P. R. (Eds.). (1999). Handbook of Attachment: Theory, Research, and Clinical Applications. The Guilford Press.
Fraley, R. C., & Shaver, P. R. (2000). Adult Attachment and the "Secure Base" in Couples Relationships. In J. A. Simpson & L. Campbell (Eds.), The Oxford Handbook of Close Relationships (pp. 123-143). Oxford University Press.
Shaver, P. R., & Mikulincer, M. (2004). A Behavioral Systems Perspective on Attachment and Clinical Intervention. In J. Cassidy & P. R. Shaver (Eds.), Handbook of Attachment: Theory, Research, and Clinical Applications (pp. 346-373). The Guilford Press.
Solomon, J., & George, C. (1999). The Measurement of Attachment Security in Infancy and Childhood. In Cassidy, J., & Shaver, P. R. (Eds.), Handbook of Attachment: Theory, Research, and Clinical Applications (pp. 287-316). The Guilford Press.
